7 ZASAD DOBREGO MONTAŻU WEDŁUG EDWARDA DMYTRYKA
Jak każda sztuka musi kierować się wypracowanymi przez lata zasadami tak i w przypadku montażu filmowego nie jest inaczej.
Amerykański reżyser filmowy Edward Dmytryk, znany m.in. z produkcji Krzyżowy ogień z 1947 roku, który był nominowany do Oskara w pięciu kategoriach, stworzył siedem zasad, którymi powinien kierować się montażysta. Oto one:
Zasada pierwsza: Nigdy nie tnij bez właściwego powodu.
Oznacza to, że cięcie zawsze powinno wyrażać sens filmu. Głównym powodem cięcia powinna być chęć lepszego przedstawienia narracji filmu. Ponadto każde następne ujęcie powinno służyć przede wszystkim lepszemu przedstawieniu zamiarów reżysera. Żadne cięcie nie powinno być zrobione bez wyraźnego powodu.
Zasada druga: Jeśli nie jesteś zdecydowany do jakiej klatki ciąć, wtedy lepiej ciąć długo niż krótko.
Zasada ta może dzisiaj wydawać się już nie tak aktualna jak kiedyś. Chodzi bowiem o to by zostawić więcej klatek na taśmie filmowej, co przy kolejnym podejściu montażowym pozwoli odciąć kolejne klatki zamiast przyklejać z powrotem już odcięte. Proces ten przy cięciu fizycznej kliszy jest dość kłopotliwe, w przeciwieństwie do materiału w zapisie cyfrowym.
Zasada trzecia: W miarę możliwości staraj się ciąć w ruchu.
Zasada ta mówi, że należy ciąć tak by ruch rozpoczęty w pierwszym ujęciu mógł kończyć się w drugim. Dzięki temu akcja filmu staje się płynna i bardziej naturalna. A same cięcia przestają być zauważalne.
Zasada czwarta: świeże są lepsze niż nieaktualne.
Oznacza to, że w przypadku kiedy np. aktor wykonuje jakąś czynność w jednym ujęciu i dokończenie tej czynności jest przewidywalne dla widza, wtedy należy przejść do kolejnego ujęcia, które nie jest bezpośrednio związane z czynnością z poprzedniego ujęcia.
Nie należy pokazywać oczywistych rzeczy, które spowalniają akcję i mogą sprawić, że widz poczuje się, jakby reżyser traktował go jak mało inteligentnego.
Zasada piąta: Wszystkie sceny powinny zaczynać się i kończyć kontynuowaniem akcji.
Sceny nie powinny zaczynać się w sytuacji kiedy aktor wyczekuje na podjęcie akcji. Przejście z jednej sceny do następnej musi zastać aktorów w trakcie ich działania. Tak by widz poczuł, że wchodzi w środek czegoś co już się dzieje bez jego udziału. Podsyca to zainteresowanie widza, a także scena wygląda bardziej naturalnie.
Zasada szósta: Tnij dla właściwych wartości a nie dla właściwych dopasowań.
Jeśli cięcie jest właściwe pod względem prowadzenia narracji, akcji filmu i dramatyzmu sceny wtedy brak dopasowania w cięciu ujęcia jest niezauważalne dla widza. Jest on zbyt pochłonięty tym co dzieje się na ekranie a nie tym w jaki sposób jedno ujęcie przechodzi w następne.
Zasada siódma: Najpierw substancja potem forma.
Ostatnia i bodaj najważniejsza zasada Dmytryka mówi o tym, że montażysta musi mieć na uwadze przede wszystkim sens twórczy filmu. Jego emocjonalny i artystyczny wydźwięk. Natomiast powinien wystrzegać się stricte technicznego podejścia do montowanego materiału. A zatem ważniejsze są wartości jakie przekazuje film jako dzieło artystyczne a nie sztywne trzymanie się reguł cięcia.
Dla tych, którzy znają angielski i których zainteresował sam reżyser Edward Dmytryk, poniższe linki odsłaniają trochę więcej na jego temat.
TCM Tribute to Edward Dmytryk
https://www.youtube.com/watch?v=HbXan_2ef90
Wywiad z samym reżyserem.
https://www.youtube.com/watch?v=LZQTfgnascs
Skrócony słownik pojęć montażowych.
- Cięcie cut
Przejście montażowe, w którym jedno ujęcie jest w bezpośredni sposób zastąpione innym.
- Cięcie chronologiczne continuity editing
Cięcie z zachowaniem ciągłości następujących po sobie ujęć. Kontynuacja jednej czynności poprzez cięcie, a także umiejscowienie przedmiotów w tym samym miejscu co w poprzednim ujęciu. W ten sposób uzyskuje się płynne prowadzenie akcji przez ujęcia i sceny.
- Cięcie równoległe cross cutting
Jest to szybkie cięcie kilku akcji na raz, co daje wrażenie, że akcja różnych scen dzieje się jednocześnie.
- Przenikanie obrazu dissolve
Jest to płynne przechodzenie jednego obrazu w drugi.
- Ściemnianie lub rozjaśnianie obrazu fade
Jest to przejście wizualne pomiędzy ujęciami lub scenami, które pojawia się w krótkim odstępie czasu bez obrazu. Najczęściej wygląda to tak, że montażysta zaciemnia jeden obraz by po chwili rozjaśnić do nowego obrazu. Wykorzystuje się to m.in. do ukazania zmiany czasu i miejsca akcji.
- Ostateczne cięcie final cut
Jest to ostateczna wersja montażowa zatwierdzona przez reżysera i producenta.
- Przeskok montażowy jump cut
Jest to cięcie, które powoduje brak ciągłości w scenie.
Czytam z wielkim zainteresowaniem Twoje teksty. Temat tworzenia filmów przyrodniczych jest w Polsce niszowy, ale akurat ja taką twórczością się nieco interesuję, choć sam nie filmuję. Pisz i ucz nas dalej. 🙂
Macieju, dziękuję za dobre słowo. Bardzo się cieszę, że czytasz moje artykułu. To największa satysfakcja, że ktoś może wynieść coś pożytecznego z tego co piszę.
Pozdrawiam,
Krzysztof
Na pewno się przyda choćby do YT. 🙂
Cześć Rosaline, miło, że zajrzałaś. Zapraszam do dalszej lektury.
Pozdrawiam,
Krzysztof
Celne rady i bardzo przystępnie napisany tekst. Z uciechą dla takiego laika jak ja 😛 Brawo za wiedzę i dzielenie się Twoją pasją! 🙂 Pozdrawiam ciepło, udanej niedzieli!
Cześć,
Dzięki za odwiedziny i za komentarz. Pozdrawiam ciepło w niedzielny poranek.
Krzysztof